ขึ้นชื่อว่าบ้าน ไม่ว่าจะมี ขนาดเล็ก หรือใหญ่ ก็ล้วนมีความสำคัญ ต่อใครหลาย ๆ คน เป็นสถานที่ ที่เจ้าของบ้านหลายคน ตั้งความหวัง ให้เป็นสถานที่ แห่งความสุขสบาย ได้มีบรรยากาศ ของครอบครัวที่อบอุ่น ทุก ๆ คน ที่อาศัยอยู่ภายในบ้าน ล้วนมีความรักใคร่กลมเกลียวต่อกัน เพราะบ้าน คือสถานที่สำหรับการพักผ่อน และใช้ชีวิตอยู่ร่วมกัน ของคนในครอบครัว อย่างแท้จริง อย่างไรก็ดี เมื่อทำการสร้างบ้านใหม่ หรือ ย้ายไปอยู่ในสถานที่ใหม่ ๆ ก็มีความจำเป็น ที่จะต้องทำการ ขึ้นบ้านใหม่ อย่างเหมาะสม เพื่อให้แน่ใจว่า จะเกิดความสุขกับบ้านหลังนั้น ได้อย่างแท้จริง
ความเชื่อในเรื่องของการ ขึ้นบ้านใหม่ นั้นมีมาตั้งแต่สมัยโบราณ ในยามที่เริ่มมีลูกหลาน หรือสมาชิกในครอบครัวมากขึ้น ก็เกิดความจำเป็น ที่จะต้องขยับขยายที่ทางใหม่ ๆ ให้ใช้ชีวิตกันได้ อย่างสะดวกสบายมากขึ้น และ เมื่อย้ายไปอยู่ยังที่ใหม่ ๆ ก็มักจะมีการจัดงานบุญ เพื่อเรียกฤกษ์เอาชัย ให้เข้ามาในบ้านหลังใหม่ด้วย เรียกได้ว่า เมื่อสร้างบ้านใหม่ หรือ ย้ายไปอยู่ที่ใหม่ ๆ เหมือนการเริ่มต้นชีวิตใหม่ จึงต้องเริ่มด้วยสิ่งดี ๆ เพื่อเสริมสร้างสิริมงคล ให้กับผู้อยู่อาศัย และด้วยประเพณีชาวพุทธของไทย จึงมักเริ่ม จากการทำบุญ ทำกุศลครั้งใหญ่ เชิญพระภิกษุสงฆ์ มาให้พรถึงบ้านหลังใหม่ หรือ เจิมบ้านเลขที่หลังใหม่ให้ด้วย ซึ่งสิ่งสำคัญ และ จำเป็น ในการเริ่มเข้าบ้านใหม่นั้น มีรายละเอียดดังนี้
- การทำความสะอาดบ้าน แน่นอนว่า ความสะอาดนั้น มีความสำคัญเป็นอย่างมาก ต่อทุก ๆ คน ที่ต้องอยู่อาศัยภายในบ้าน บ้านที่สะอาดสะอ้าน จะช่วยให้ผู้อยู่อาศัย มีสุขภาพที่สมบูรณ์แข็งแรง ไม่มีฝุ่นละออง ที่ทำให้เกิดภูมิแพ้ รวมทั้งบ้านที่สะอาด ยังจะทำให้การถ่ายเทพลังงานที่ดีภายในบ้าน สะดวกมากยิ่งขึ้น ตามหลักความเชื่อเรื่องการจัดวางฮวงจุ้ยของบ้านอีกด้วย แต่หลายครั้ง ที่การทำความสะอาดบ้าน ที่ก่อสร้างเสร็จใหม่ ๆ หรือ บ้านที่ย้ายเข้ามาใหม่ก็อาจเป็นเรื่องที่หนักเกินกำลังของเจ้าของบ้านได้ จึงขอแนะนำให้เลือกใช้บริการกับผู้ให้บริการทำความสะอาดมืออาชีพ ที่ใส่ใจในทุก ๆ ความต้องการของเจ้าของบ้านเป็นอย่างดีมาช่วยทำความสะอาดให้บ้านใหม่สะอาดสวยงามได้เป็นอย่างดี
- หาฤกษ์ดี ฤกษ์มงคล คนไทยมีความเชื่อเรื่องฤกษ์งามอย่างดีกันมานานแล้ว ยิ่งในกรณีของการขี้นบ้านใหม่ที่เสมือนการเริ่มต้นชีวิตใหม่ก็ยิ่งทำให้การหาฤกษ์ที่ดีมีความสำคัญมากยิ่งขึ้น วิธีการหาฤกษ์อาจพิจารณาจากปฏิทินประจำปีว่าวันใดคือวันดีวันฤกษ์ หรือบางคนก็อาจพิจารณาจากวันมงคลที่เหมาะสมกับวันเดือนปีเกิดของตนเองก็ได้ เจ้าของบ้านบางคนยังเลือกของวันฤกษ์งามยามดีจากพระสงฆ์ที่ให้ความเคารพนับถือ หรืออาจเป็นซินแสที่มีความเชี่ยวชาญในการดูฤกษ์ดูชัยได้เช่นกัน
- การเตรียมข้าวของเครื่องใช้ที่จำเป็น ข้าวของสำคัญในการทำบุญในวันสำคัญนี้มีหลายอย่างตั้งแต่พระพุทธรูป ดอกไม้ ธูป เทียน อาหารคาว หวานสำหรับถวายพระภิกษุสงฆ์ พระพุทธ และแขกเหรื่อที่มาร่วมงาน ผลไม้มงคลอย่างกล้วย ส้ม และมะพร้าว เป็นต้น ข้าวสาร อาหารแห้ง น้ำดื่ม ดอกไม้มงคล เช่น ดอกรัก ดอกกุหลาบ เป็นต้น เครื่องสำหรับประกอบพิธีอย่างถั่ว งา และข้าวตอก พานเงิน พานทอง เงินสด และเครื่องประดับ รวมถึงจานชามสำหรับถวายภัตตาหาร และเลี้ยงแขก
- นิมนต์พระ และเชิญแขกเหรื่อ การนิมนต์พระสงฆ์มาทำบุญขึ้นบ้านใหม่นั้นนิยมเชิญเป็นจำนวนเลขคี่ ซึ่งเลขมงคลที่นิยมกันมาคือพระสงฆ์ 9 รูปนั้นเอง จากนั้นให้เตรียมผู้อาวุโสสูงสุดสักคน ควรเป็นผู้ชาย เพื่อทำหน้าที่ถือพระพุทธรูป และเดินเข้าบ้านในขณะประกอบพิธีเป็นคนแรก เพราะมีความเชื่อว่าการให้พระนำทางเข้าบ้านจะทำให้บ้านเกิดความร่มเย็นเป็นสุข จากนั้นให้ผู้อยู่อาศัยเดินตามผู้นำเข้าไป ผู้นำจะนำพระพุทธรูปไปประดิษฐานยังหิ้งพระที่เตรียมไว้แล้ว โดยหิ้งพระควรอยู่ทางทิศตะวันออกหรือทิศเหนือของห้องที่ประกอบพิธี
- การประกอบพิธี เจ้าภาพจุดธูปเทียนเพื่อบูชาพระรัตนตรัย หัวแทนเจ้าบ้านกล่าวอาราธนาศีล 5 พระสงฆ์ให้ศีลให้พร เจ้าภาพและแขกรับศีล รับพร ตัวแทนเจ้าบ้านกล่าวอาราธนาพระปริตร พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ จากนั้นเจ้าภาพดำเนินการถวายภัตตาหาร เจ้าภาพถวายเครื่องไทยธรรมให้กับพระสงฆ์ที่ประกอบพิธีให้ครบทุกรูป พระสงฆ์อนุโมทนาบุญ เจ้าภาพและแขกในงานร่วมกันกรวดน้ำและรับพร เจ้าภาพนิมนต์พระสงฆ์รูปหนึ่งเจิมและประพรมน้ำพระพุทธมนต์ที่ป้ายบ้านเลขที่หรือประตูเจ้าออกบ้านตามความเชื่อ มีการโปรยทรายเสกและของมงคลรอบบ้านใหม่ (กรณีย้ายเข้าบ้านเก่าไม่ต้องโปรย) ในระหว่างนั้นพระสงฆ์รูปอื่นจะเจริญชัยมงคลคาถาชยันโตไปด้วย กราบลาพระ เป็นอันเสร็จพิธี
เมื่อเริ่มพิธีการขึ้นบ้านใหม่ด้วยสิริมงคลแล้ว เชื่อว่าผู้อยู่อาศัยในบ้านจะมีความร่มเย็นเป็นสุข แต่ก็ต้องไม่ลืมดูแลรักษาทำความสะอาดบ้านให้เป็นระเบียบเรียบร้อยอยู่เสมอเพื่อความน่าอยู่และสบายทั้งกายและใจนั่นเอง